Η ΟΝΕ για αρχάριους ΙΙΙ

Προηγούμενα τεύχη: Ι, II

Στη σειρά αυτή, καιρού επιτρέποντος, θα παρουσιαστούν ολίγα άρθρα πρωτογενούς και δευτερογενούς νομοθεσίας της Ένωσης, κομβικά για τη σημερινή κατάσταση της ΕΛλάδας και όχι μόνο. Χωρίς σειρά, σε σχέση με ό,τι απασχολεί την επικαιρότητα και με διάθεση εκλαϊκισμού – αλλά όχι λαϊκισμού.

Στα προηγούμενα μέρη, εξετάστηκε με ποιες προϋποθέσεις (δεν!) είναι δυνατή η ανάληψη, χρηματοδότηση, εγγύηση κτλ του ελληνικού χρέους από την Ένωση, ή από ένα ή περισσότερα κράτη μέλη. Σήμερα, θα εξετασθεί πως θα μπορούσαν να αναλάβουν, χρηματοδοτήσουν, εγγυηθούν το ελληνικό χρέος η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) και/ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)/το Ευρωσύστημα (δηλαδή, το σύνολο των κεντρικών τραπεζών των κρατών της ευρωζώνης συν η ΕΚΤ).

Sandro Botticelli, Giuliano de' Medici (κουϊζ: γιατί επελέγη αυτός ο πίνακας;;)

Η ΤτΕ δε μπορεί να κάνει τίποτε: με την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, ασκεί τις αρμοδιότητες που σχετίζονται με την νομισματική πολιτική (καθορισμός επιτοκίων, έκδοση νομίσματος) μόνο στα πλαίσια του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ. Άρα, μονομερής καθορισμός επιτοκίων (υποτίμηση του ευρώ) μονομερής έκδοση πληθωριστικού ευρώ (υποτίμηση του ευρώ) είναι νομικά αδύνατα.

Και η ΕΚΤ; Γιατί δε βάζει το τυπογραφείο της να δουλέψει διπλοβάρδια;

Είναι αλήθεια ότι η ΕΚΤ θεωρητικά θα μπορούσε να έκοβε πληθωριστικό χρήμα – αν αποφάσιζαν από κοινού οι Διοικητές των κεντρικών τραπεζών της ευρωζώνης. Όπως λέει και το άρθρο 128 παράγραφος 1 της Συνθήκης:

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει την έκδοση τραπεζογραμματίων σε ευρώ μέσα στην Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες μπορούν να εκδίδουν τέτοια τραπεζογραμμάτια. Τα τραπεζογραμμάτια που εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες είναι τα μόνα τραπεζογραμμάτια που αποτελούν νόμιμο χρήμα μέσα στην Ένωση.

Με τον Πρόεδρο της Bundesbank όμως στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί ούτε του αγίου τέτοιου ανήμερα.

Γιατί; Μα διότι ο πρωταρχικός στόχος της ΕΚΤ (άρθρο 127 της Συνθήκης, δεν το αντιγράφω για να μη κουράζω) είναι «η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών» και η έκδοση πληθωριστικού χρήματος αντιμάχεται αυτόν τον υπέρτατο σκοπό.

Επίσης, οι Διοικητές είναι ανεξάρτητοι στις αποφάσεις τους, δηλαδή δεν υπόκεινται σε κανενός είδους κυβερνητικό καταναγκασμό ή απειλή. Οι παλαιότεροι θυμούνται ακόμη τις σαφείς οδηγίες του μακαρίτη του Αντρέα στην ΤτΕ στις δύο υποτιμήσεις -συγγνώμη, διολισθήσεις – της δεκαετίας του 80. Ο Αντρέας σίγουρα θα επαναλάμβανε «έξω απ’ την ΕΟΚ» αν διάβαζε το άρθρο 130 της Συνθήκης:

Κατά την άσκηση των εξουσιών και την εκτέλεση των καθηκόντων και υποχρεώσεων που τους ανατίθενται από τις Συνθήκες και το καταστατικό του ΕΣΚΤ και της ΕΚΤ, ούτε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ούτε οι εθνικές κεντρικές τράπεζες, ούτε κανένα μέλος των οργάνων λήψης αποφάσεων των ιδρυμάτων αυτών, δεν ζητάει ούτε δέχεται υποδείξεις από τα θεσμικά ή λοιπά όργανα ή οργανισμούς, από την κυβέρνηση κράτους μέλους ή από άλλο οργανισμό. Τα θεσμικά και λοιπά όργανα ή οργανισμοί της Ένωσης, καθώς και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών, αναλαμβάνουν την υποχρέωση να τηρούν την αρχή αυτή και να μην επιδιώκουν να επηρεάζουν τα μέλη των οργάνων λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή των εθνικών κεντρικών τραπεζών, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.

Ακόμη και αν συνέβαινε (και έκαναν τα στραβά μάτια τα γεράκια κατά του πληθωρισμού), ούτε η ΕΚΤ ούτε η ΤτΕ νομικά δε θα μπορούσαν να δώσουν το ζεστό χρήμα στο Ελληνικό Δημόσιο, ούτε σαν δάνειο ούτε σαν τίμημα για την αγορά των ομολόγων του, έστω και σε προνομιακή τιμή.

Γιατί; Την απορία θα σας τη λύσει το (κακομεταφρασμένο, είναι αλήθεια) άρθρο 123.1 της Συνθήκης:

Απαγορεύονται οι υπεραναλήψεις ή οποιουδήποτε άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών, …, προς θεσμικά και λοιπά όργανα ή οργανισμούς της Ένωσης, κεντρικές κυβερνήσεις, περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλους οργανισμούς δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις των κρατών μελών. απαγορεύεται επίσης να αγοράζουν απευθείας χρεόγραφα, από τους οργανισμούς ή τους φορείς αυτούς, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή οι εθνικές κεντρικές τράπεζες.

Ξεκάθαρες διατάξεις δε θέλατε, που να μη διαβάζονται με χίλιους δύο τρόπους: πάρτε δύο «απαγορεύεται» φαρδύ πλατύ, ωσάν κυνόδοντα γερμανικού ποιμενικού (εντάξει, η παράγραφος 2 είναι για μεταπτυχιακό σεμινάριο – όπως και το άρθρο 124, αλλά η ουσία είναι απλή).

Γιατί; Φοβάμαι θα αρχίσω να επαναλαμβάνομαι. Ήταν από τις εγγυήσεις που η Γερμανία ζήτησε (και πήρε) προκειμένου να συμμετάσχει (ή καλύτερα, να ηγηθεί) στο πείραμα του ευρώ. Οι Γερμανοί δεν ξεχνούν πως πλήρωσαν ακριβά την κατάρρευση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης λόγω πληθωρισμού (που έφερε τον Χίτλερ, που έφερε τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, που έφερε την ήττα στον πόλεμο, που έφερε τη διαίρεση και αμερικανικές βάσεις στο Wiesbaden, στο Mainz, με αμερικανούς να συμπεριφέρονται σαν… γερμανικές δυνάμεις κατοχής). Και έμαθαν να φοβούνται τον πληθωρισμό σαν το διάολο. Και έμαθαν να εμπιστεύονται την κεντρική τους τράπεζα περισσότερο απ’ την εκλεγμένη κυβέρνησή τους την ίδια.

Και κληροδότησαν στην ΟΝΕ αυτό το μοντέλο ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας που δεν δικαιούται να επιτελέσει λειτουργίες ύστατου δανειστή (lender of last resort), σε αντίθεση με τους ομολόγους της στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Είναι αυτό το μοντέλο που ταιριάζει στην Ευρωζώνη; Με κουράζετε, γέρον άνθρωπο. Είναι το μοντέλο που ελέωι Μάαστριχτ έχουμε. Και που δούλεψε τόσα χρόνια. Άλλη ερώτηση.

Αν η ΕΚΤ και οι τράπεζες της Ευρωζώνης δεν μπορούν να δώσουν  χρήματα άμεσα στην Ελλάδα, μπορούν να το κάνουν έμμεσα;

Και μπορούν και το κάνουν. Παρέχουν ρευστότητα (δανείζουν χρήματα ντε) στα πιστωτικά ιδρύματα με επιτόκιο 1% και με ασφάλεια (ενέχυρο σε απλά ελληνικά) σκουπιδοομόλογα (junk bonds) του ελληνικού δημοσίου άμα λάχει.

Και χωρίς κανένα πρόβλημα, σύμφωνα με έκτακτη σημερινή απόφαση της ΕΚΤ, η οποία λίγο πολύ λέει πως, ό,τι τίτλους και να εκδόσει η ελληνική κυβέρνηση (τιτλοποίηση απαιτήσεων από χρυσά δόντια; μπακίρια; τις εισπράξεις του χρυσοφόρου λειψάνου του Αγίου Εφραίμ;) το Ευρωσύστημα θα τα δέχεται. Μέχρι νεωτέρας. Υπόψιν, το άρθρο 18 του καταστατικού της ΕΚΤ κάνει λόγο για «πράξεις με επαρκή ασφάλεια».

Mετά, τα πιστωτικά ιδρύματα με τα λεφτά αυτά μπορούν άνετα να αγοράσουν ομόλογα του ελληνικού δημοσίου (απόδοση πάνω από 10%!) ή και να σορτάρουν ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Έτσι είναι όλοι κερδισμένοι (βέβαια, άλλος πολύ λιγότερο, άλλος πολύ περισσότερο)!

Αυτά για σήμερα. Στα επόμενα (αν δεν προκύψει κάτι έκτακτο), θα κάνουμε ένα σάλτο στο παρελθόν και θα δούμε τη διαδικασία ένταξης μέλους στην Ευρωζώνη, και στο μέλλον, για να δούμε ποιές οι θεωρητικές δυνατότητες για την Ελλάδα (κοινώς, μέσα ή έξω;)

 

Η ΟΝΕ για αρχάριους ΙΙ

Προηγούμενα τεύχη: Ι

Στη σειρά αυτή, καιρού επιτρέποντος, θα παρουσιαστούν ολίγα άρθρα πρωτογενούς και δευτερογενούς νομοθεσίας της Ένωσης, κομβικά για τη σημερινή κατάσταση της ΕΛλάδας και όχι μόνο. Χωρίς σειρά, σε σχέση με ό,τι απασχολεί την επικαιρότητα και με διάθεση εκλαϊκισμού – αλλά όχι λαϊκισμού.

Michel-Ange Le Déluge - Ο κατακλυσμός (Fresque de la Chapelle Sixtine)

Στο προηγούμενο μέρος, μιλήσαμε για τη ρήτρα μη διάσωσης κράτους μέλους από κράτος μέλος ή από την Ένωση.

Υπάρχει όμως και ρήτρα διάσωσης από την Ένωση; Ναι, μπορείτε να κοιμάστε ήσυχοι. Το άρθρο 122 της Συνθήκης επαγρυπνεί (οι υπογραμμίσεις του μαγαζιού):

1. Με την επιφύλαξη άλλων διαδικασιών που προβλέπονται στις Συνθήκες, το Συμβούλιο, προτάσει της Επιτροπής, μπορεί να θεσπίζει, σε πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ κρατών μελών, τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης, ιδίως εάν ανακύψουν σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασμό με ορισμένα προϊόντα, ιδίως στον τομέα της ενέργειας.

2. Όταν ένα κράτος μέλος αντιμετωπίζει δυσκολίες ή διατρέχει μεγάλο κίνδυνο να αντιμετωπίσει σοβαρές δυσκολίες, οφειλόμενες σε φυσικές καταστροφές ή έκτακτες περιστάσεις που εκφεύγουν από τον έλεγχό του, το Συμβούλιο, προτάσει της Επιτροπής, μπορεί να αποφασίσει να του χορηγήσει, υπό ορισμένους όρους, χρηματοδοτική ενίσχυση της Ένωσης. Ο πρόεδρος του Συμβουλίου ενημερώνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τη ληφθείσα απόφαση.

Γιατί δεν εφαρμόζεται η παράγραφος 1 να τελειώνουμε;

Η καλή ημέρα απ’το πρωϊ φαίνεται. Έτσι και αυτή η παράγραφος αρχίζει αναγγέλοντας την επικουρικότητά της. Τα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης είναι δυνατά «με την επιφύλαξη άλλων διαδικασιών που προέρχονται από τις Συνθήκες»… είδαμε στο πρώτο μέρος ότι το άρθρο 125 (και όχι μόνο) προβλέπει άλλη διαδικασία (ή μάλλον προβλέπει ότι δεν πρέπει να υπάρχει διαδικασία).

Εντάξει. Αλλά η παράγραφος 2 δεν αρχίζει με την ίδια φράση. Δεν μπορεί να εφαρμοστεί αυτή;

Μπορεί. Αλλά οι δυσκολίες στις οποίες αναφέρεται αυτή η παράγραφος πρέπει να οφείλονται σε «φυσικές καταστροφές ή έκτακτες περιστάσεις που εκφεύγουν από τον έλεγχό» του χειμαζόμενου Κράτους Μέλους.

Υπεραπλουστεύοντας (οι καθηγητάδες του δικαίου της ΕΕ θα με έβαζαν στη γωνία που εξηγώ όρους κοινοτικού δικαίου χρησιμοποιώντας εθνική νομική ορολογία), οι περιστάσεις που βγάζουν τα 3 7άρια στην φρουτομηχανή της ΕΕ υπάγονται αποκλειστικά στην έννοια της «ανωτέρας βίας» (vis major, force majeure, Act of God, höhere Gewalt). Χονδρικά, ανωτέρα βία είναι κάθε περιστατικό το οποίο ο συνετός οφειλέτης 1. δεν μπορεί να προβλέψει, και 2. δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.

– κατακλυσμός; ναι (εκτός αν ζούμε στους τροπικούς)

– σεισμός; ναι…

– ακρίδες, βατράχια, χαλάζι, μουχρίτσα, δάκος, και ο Μητσοτάκης να περνάει τα βράδια και να σκοτώνει τους πρωτότοκους κάθε οικογένειας που δεν αγόρασε κουπόνια ΝΔ; ναι…

Χρεωκοπία της χώρας. Όχι. Ο καθένας μπορεί να δεί πότε λήγουν τα ομόλογα του δημοσίου. Και, συνεπώς, οι ανά πάσα στιγμή δανειακές ανάγκες της χώρας είναι προβλέψιμες.

Συμπέρασμα: μπορεί οι τελευταίες κυβερνήσεις, τα λαμόγια τους και τα μέτρα τους να έμοιαζαν με σεισμούς λοιμούς και καταποντισμούς – αλλά, από οικονομικής άποψης, δεν δίνουν τη δυνατότητα αποζημίωσης (κυρίαρχος λαός κτλ κτλ…).

Αυτά για σήμερα. Σο επόμενο, αν η Ένωση και τα Κράτη Μέλη δε μπορούν να συνδράμουν την Ελλάδα, μπορούν οι κεντρικές της τράπεζες;

 

Η ΟΝΕ για αρχάριους Ι

Στη σειρά αυτή, καιρού επιτρέποντος, θα παρουσιαστούν ολίγα άρθρα πρωτογενούς και δευτερογενούς νομοθεσίας της Ένωσης, κομβικά για τη σημερινή κατάσταση της ΕΛλάδας και όχι μόνο. Χωρίς σειρά, σε σχέση με ό,τι απασχολεί την επικαιρότητα και με διάθεση εκλαϊκισμού – αλλά όχι λαϊκισμού.

Εν αρχή ήν ο λόγος, λοιπόν, και το πρώτο τούβλο (θεμέλιος λίθος, αν δεν δημοτικίζεις, αναγνώστα) στο περίλαμπρο οικοδόμημα της ΟΝΕ είναι η ρήτρα μη διάσωσης (ελληνιστί no-bailout clause). Αφήνω το άρθρο 125(1) της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ να μαγέψει τα πλήθη:

Η Ένωση δεν ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν οι κεντρικές κυβερνήσεις, οι περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλοι οργανισμοί δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις των κρατών μελών, ούτε τις αναλαμβάνει, με την επιφύλαξη των αμοιβαίων χρηματοοικονομικών εγγυήσεων για την από κοινού εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου. Κανένα κράτος μέλος δεν ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν οι κεντρικές κυβερνήσεις, οι περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλοι οργανισμοί δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις άλλου κράτους μέλους, ούτε τις αναλαμβάνει, με την επιφύλαξη των αμοιβαίων χρηματοοικονομικών εγγυήσεων για την από κοινού εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου.

Τι θέλει να πει ο ποιητής; Με μια πρώτη ανάγνωση του Ελληνικού κειμένου, θα μπορούσε να σχηματιστεί η εντύπωση στον αφελή αναγνώστη ότι το άρθρο αυτό είναι μια κοινοτοπία: όλοι ξέρουμε ότι ο καθένας ευθύνεται για τις δικές του υποχρεώσεις και μόνο και ότι καμία σύμβαση (από τη σύμβαση ενοικίασης διαμερίσματος ως τις κλασσικές συνθήκες του διεθνούς δικαίου) δε μπορεί να δημιουργήσει υποχρεώσεις γι’αυτούς που δεν είναι μέρη της.

Η φράση κλειδί έρχεται λίγες αράδες μετά: «ούτε τις αναλαμβάνει»  (αγγλιστί ακόμη πιο ξεκάθαρα: «…shall not be liable for or assume…«), και συμπληρώνει το νόημα.

Αν η φράση αυτή ήτο αμάξι, θα ήτο BMW. Άν ήτο γυναίκα, η Heidi Klum. Αν μπύρα, Frankfurter Premium.

Μ’άλλα λόγια, ήταν η βασική (αλλά όχι η μόνη) εγγύηση που ζήτησε και πήρε η Γερμανία για να συμμετάσχει (ή μάλλον, να ηγηθεί) στο πείραμα του ευρώ. Ο καθένας τα λεφτά του – και η Ένωση δεν μπορεί να μεταβληθεί (περισσότερο απ’ όσο ήδη είναι μέσω πακέτων, διαρθρωτικών προγραμμάτων κτλ) σε κοινή μπάνκα απ’όπου τα χρήματα των πλουσίων κρατών θα μπαίνουν στις τσέπες των φτωχών.

Καλά, και πώς είναι δυνατόν να μιλάμε για σχέδιο διάσωσης σήμερα;

Ώς γνωστό, δύο δικηγόροι, τρείς γνώμες. Η ρήτρα μπορεί να ερμηνευθεί με πολλούς τρόπους – ένας απ’αυτούς είναι ότι η Ένωση και τα Κράτη-Μέλη δεν υποχρεούνται να αναλάβουν υποχρεώσεις (άλλου) Κράτους-Μέλους, αλλά μπορούν, αν θέλουν (για την Ένωση, αυτό συνεπάγεται να θέλουν όλα τα Κράτη-Μέλη). Πολλοί ερμηνεύουν το άρθρο 125 συνδυαστικά με το άρθρο 122 (για το οποίο θα μιλήσουμε αργότερα), λαθεμένα κατά τη γνώμη μου. 

Το αν μια τέτοια ερμηνεία είναι σύμφωνη με το πνεύμα της Συνθήκης, τη βούληση των υψηλών συμβαλλομένων μερών κατά το χρόνο της υπογραφής της Συνθήκης, η ακόμη και το – απλούστατο για αλλαγή – γράμμα της Συνθήκης, άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε. Γιατί λοιπόν μια τέτοια ερμηνεία; Ο ευρών κερδίζει αμοιφθήσεται.

Συμφωνούν όλοι με αυτή την ανάγνωση της Συνθήκης;

Μη με κουράζετε γέρον άνθρωπο, είπαμε, quot homines, tot sententiae. Γι’αυτό και παλαιότερα, το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο ανήγαγε τη ρήτρα αυτή ως προϋπόθεση για την παραμονή της Γερμανίας στην ΟΝΕ.

Γι’αυτό και οι καθηγητάδες νομικής και οικονομικών που προσέφυγαν τότε στο Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, ετοιμάζονται να ξαναπροσφύγουν με σκοπό ή να ακυρώσουν την προσφορά βοήθειας στην Ελλάδα, ή να βγάλουν τη Γερμανία απ’ την ΟΝΕ.

Πόσο πιθανό είναι η μοίρα της Ελλάδας, της Γερμανίας και της ΟΝΕ να κριθούν σε αυτό το άχρωμο κτίριο στην εξίσου άχρωμη Καρλσρούη; Προτρέχετε! Αυτό είναι το πρώτο μάθημα – και τέτοια ερωτήματα είναι ύλη για μεταπτυχιακό σεμινάριο.

Τώρα, τάξη, ελεύθεροι (πολιορκημένοι)