Άν η μισή μου καρδιά βρίσκεται γιατρέ εδώ πέρα…

… η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται.

(Αρπάχτε και το σχετικό τραγουδοβίδεο για να μαθαίνουν οι νεώτεροι και να θυμόσαντε οι παλαιότεροι)

Ενόσω η μισή και βάλε ΕΛλάδα αυνανίζεται διανοητικώς με τα «λόγια μεγάλων ανδρών» (μάλλον τα μεγάλα λόγια ανάνδρων ανδρών) ο undantag τρωγόταν με τα ρούχα του να επισκεφθεί την Τετάρτη που μας πέρασε τα εγκαίνια της τελευταίας έκθεσης του Schirn «Art for the Millions» που θα συζητηθεί. Όχι – μόνο – γιατί είναι σνομπ, αλλά διότι η πρώτη ξενάγηση στο έκθεμα γίνεται συνήθως απ’ τον επιμελητή τον ίδιο!

Τι!;;;; Δε θα’στε καλά μάγκες! Exclussive event τα εγκαίνια!;; Ασταγδιάλα! Μα αφού η τέχνη αυτή είναι για τις μάζες το κέρατό μου! Στην κίνα του 1970, το έργο βλέπαν εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο. Και τώρα;

Ελισσόμενος επιδέξια ως κινέζος μανδαρίνος της δυναστείας των Μπλιάχ, χαριεντίστηκα, λάδωσα, υποσχέθηκα, εκβίασα, απείλησα, φίλους και γνωστούς στο χώρο… Και απέκτησα την πολυπόθητη πρόσκλησις στα εγκαίνια (όχι θα άφηνα τους κεφαλαιοκράτες τραπεζίτες να δουν πρώτοι αυτοί το έργο και να το μαγαρίσουν). Η τιμή της δόξης; Λογική (μισό μπουκάλι απ’ τα τελευταία 5ptn Tokaj του 1990, πιωμένο με καλή παρέα). Δε βαριέσαι, θα ξανανθίσουν τ’αμπέλια…

Το ερυθρό αντικείμενο του πόθου

Mais je divague…  ολίγα δια το έργον.

Ένα χρόνο πριν αρχίσει η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα του Μεγάλου Τιμονιέρη, μια ομάδα κινέζοι καλλιτέχνες (δάσκαλοι και φοιτητές της σχολής καλών τεχνών του Σετσουάν) δημιούργησαν ένα «μοναδικό» έργο. Ένα επικό έργο. Ένα ανθρώπινο έργο. Ένα τιτάνιο έργο. Ένα ρεαλιστικό έργο.

Η αυλή της είσπραξης της δεκάτης (Rent collection courtyard)

Περί τις 100 ανθρώπινες φιγούρες. Σε φυσικό μέγεθος. Σε παράταξη, αλληλουχία και συνοχή στο χώρο. Με μήνυμα.  Όχι, θυμίζουν και δε θυμίζουν τον στρατό από τερρακόττα που ένας εγωπαθής ηγεμόνας, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά και εκατοντάδες χρόνια πριν, πήρε μαζί του στον τάφο.

«Ποιός έχτισε τη Θήβα την εφτάπυλη; Οι βασιλιάδες τάχα κουβαλήσαν τ’αγκωνάρια;» για να θυμηθούμε τον Μπρέχτ.

Το έργο είναι αφιερωμένο σε αυτούς που κουβαλούσαν τ’αγκωνάρια. Φτωχούς γεωργούς – δουλοπάροικους που αδυνατούσαν να πληρώσουν τη δεκάτη στον μεγαλοτσιφλικά τους, πουλούσαν τα παιδιά τους, έμπαιναν στη φυλακή, υπέμεναν φρικτές σωματικές τιμωρίες…  Ολ΄αυτά σε μια πορεία 70 και πλέον μέτρων, απ’το τέλος της ουράς για την καταβολή του φόρου μέχρι το πολυτελές γραφείο όπου κάθονταν ο γαιοκτήμονας και οι μπράβοι του και τη φυλακή των οφειλετών που δεν είχαν να πληρώσουν. Επειδή το έργο (κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης) κατακρίθηκε ως «όχι αρκετά επαναστατικό», η πορεία συμπληρώθηκε με μια χούφτα οπλισμένων νέων αγροτών – καταφανώς αηδιασμένων απ’την κατάσταση, που στρέφουν τα νώτα τους στις υπόλοιπες φιγούρες και -μόνοι αυτοί – ατενίζουν το κοινό. Την επόμενη φορά, ο γαιοκτήμονας το ξέρει, θα΄ρθούν με όπλα, όχι με τα γεννήματα της χρονιάς.

Χρόνια μετά τη σύλληψή του, το έργο είναι γροθιά στο στομάχι. Καταλαβαίνει κανείς με την πρώτη ματιά γιατί επηρρέασε την κινεζική επαναστατική τέχνη στα χρόνια που πέρασαν. Τα μάτια, οι χειρονομίες, η έκφραση, στεγνώνουν το συναίσθημα. Η οργή και η απόγνωση είναι τόσο πυκνές που κόβονται με το μαχαίρι.

Αφήνοντας τις εικόνες να μιλήσουν:

Η διοίκηση του Schirn, προφανώς από ευγένεια προς τους συνοδούς του έργου από την Ακαδημία των Τεχνών του Σετσουάν, όπου βρίσκεται το πρωτότυπο*, σχεδίασαν μια λιτή τελετή εγκαινίων, χωρίς φανφάρες. Ελάχιστα ειπώθηκαν για την περιπέτεια και την κριτική που δέχθηκε το έργο κατά την Πολιτιστική Επανάσταση, και σχεδόν τίποτε για τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής που το γέννησε. Η κινεζική αντιπροσωπεία, εξίσου αβρή, μίλησε περισσότερο για την επίδραση του έργου στο χρόνο και τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των εκμαγείων. Ίσως να ήταν καλύτερα έτσι – ένα τέτοιο έργο δε χρειαζόταν ιδεολογική προετοιμασία άλλωστε. Ο κατάλογος του έργου, καλαίσθητος και πληροφοριακός.

 

* Φυσικά οι αυθεντικές πήλινες φιγούρες δεν ταξίδεψαν στην Ευρώπη – θα ήταν παρακινδυνευμένο. Για τα εκμαγεία χρησιμοποιήθηκε μια καινούργια τεχνική,  που συνδυάζει τον μπρούντζο και το πλέξιγκλας. το αποτέλεσμα, ρεαλιστικότατο. Είναι η πρώτη φορά που οι κινεζικές αρχές έδωσαν την άδεια κατασκευής εκμαγείων για το σύνολο του έργου.

 

Δικό μου!

Το τηλέφωνο χτύπησε στις 10.15 το πρωϊ. Δύο καντάρια ζοχάδα. Οι συνήθεις ύποπτοι:

• Undantag?
• Χρμπφχ…
• Ετοιμάσου, σε μισή ώρα περνάμε απ’το σπίτι σου για καφέ και γλυκό (sic) για να πάμε στη συνάντηση των αντικέρ μετά.
• Μα, γύρισα σπίτι νωρίς χθες…
• Ε, ωραία λοιπόν, πού το πρόβλημα;
• Νωρίς το πρωϊ…
• … E, εντάξει, είπαμε θα πιούμε καφέ…
• …

45 λεπτά, ένα κρύο ντους και ένα ristretto αργότερα, τρία άλλα χαμένα κορμιά προσάραξαν στο καθιστικό μου.

• Ό,τι και να κάνω, ό,τι και να πω, δε θα με αφήσετε να αγοράσω τίποτε, ΄ντάξει;
• Μα φυσικά, αστειεύεσαι; – ούτε εμείς θα πάρουμε τίποτε άλλωστε. Για να χαζέψουμε πάμε.
• ΟΚ τότε.

120 λεπτά αργότερα…

• Μα δεν είναι υπέροχο!;
• Είναι καταπληκτικό! 1908-1912;
• Το πολύ. Ο συνδυασμός των χρωμάτων τόσο τολμηρός για την εποχή του! Θυμίζει εκείνο το κομμάτι που’χαμε δεί σ΄εκείνη τη γκαλερί στο … εκείνο το μισού μέτρου βάζο, που μόνο αν ληστέψεις τράπεζα το αγοράζεις…
• Αυτό ήταν 1904-06. Πάντως, η λεπτομέρεια στα άνθη και τα σέπαλα, περίεργη. Είσαι σίγουρος ότι το φινίρισμα δεν έγινε στο χέρι;
• Α-π-ο-κ-λ-ε-ί-ε-τ-α-ι, μη λες ανοησίες, σε αυτή την τιμή… λες;
• Κοίτα αυτό εδώ το φυλλαράκι, πως διπλώνει, δε γίνονται μόνο με οξύ τα σχέδια αυτά…
• Βoh… noοοο…
• Ben sì!
• Entschuldigen Sie, kann man auch mit Kredit- oder EC Karte zahlen?

5 λεπτά και μια ανάληψη αργότερα, κρατούσα προσεκτικά στα χέρια μου αυτό:

Άνθος – φύλλο που διπλώνει ρεαλιστικά

Ο Émile Gallé γεννήθηκε το 1846 στο Νancy της Λωρραίνης, μιας επαρχίας που σκαμπανέβαζε τους τελευταίους αιώνες μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Στην τελευταία σπούδασε και μαθήτευσε (Weimar, Ruhr) ο προτεστάντης καλλιτέχνης.

Γόνος καλλιτέχνη-επιχειρηματία, από νωρίς συνδύασε τις πρακτικές-επιστημονικές σπουδές (χημεία, ορυκτολογία, βοτανική) με μια σπάνια καλλιτεχνική φύση. Δεν είναι τυχαίο ότι επέλεξε τις (δυστυχώς, συχνά υποτιμούμενες) εφαρμοσμένες τέχνες. Εξαίρετος κεραμίστας και υαλουργός, περιζήτητος, στην εποχή του, επιπλοποιός, έθεσε στην υπηρεσία της τέχνης μια πλειάδα επιστημών. Τη βοτανική, για τα σχέδια των βάζων με φυτικά μοτίβα. Τη χημεία, για το χρωματισμό του γυαλιού και τη διάβρωσή του με οξύ (‘éffet camée).

Υπογραφή – διάβρωση με οξύ, 1907+

Δεν ήταν όμως αιθεροβάμμων. Συνδύασε την καλλιτεχνική επιτυχία με την κερδοφόρα εμπορική δραστηριότητα  (εμπορικοί αντιπρόσωποι σε Ευρώπη και Αμερική, παρουσία σε πολλές διεθνείς εκθέσεις) και την κατοχύρωση των μεθόδων παραγωγής του με διπλώματα ευρεσιτεχνίας (ανήκουστο για καλλιτέχνη της εποχής). Στον ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό στίβο διακρίθηκε για την αγάπη του για τη φύση – πρώιμη οικολογική συνείδηση (πήγαινε κυνήγι χωρίς όπλο) και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου (επίσης, ήταν απ’τους πρώτους που υποστήριξαν δημόσια τον Dreyfus).  Πέθανε νέος, από λευχαιμία. Η γυναίκα του συνέχισε το έργο του. Η École de Nancy, της οποίας αναγνωρίζεται ως ο κυριότερος εκπρόσωπος, επιβίωσε και τα έργα που σχεδίασε μας τον θυμίζουν για πάντα, είτε πρόκειται για κομμάτια εκατομμυρίων σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές κροίσων (pièces uniques, 1, 2, 3, 4) είτε για την πιο banale παραγωγή του εργαστηρίου του, όπως το μικρό αγγειόσχημο βάζο στο περβάζι μου.

Αλλάζει ελαφρώς χρώμα με το φως (ποιός ξέρει τι οξείδια χρησιμοποίησε ο καλλιτέχνης)

Και ολίγα για το έργο:

5.5 εκ ύψος – μέγιστη διάμετρος. Πράσινο – Ροζ – Πράσινο. Δύο μικρές ατέλειες στο άνω μέρος (υπερσυγκέντρωση χρώματος και σφαίρες αέρα κατά την παρασκευή). Διάβρωση με οξύ (πιθανό τρόχισμα με το χέρι σε ελάχιστες λεπτομέρειες στις πτυχώσεις των φύλλων). Υπογραφή: διαβρωμένη με οξύ – για κομμάτια που παρήχθησαν μετά το 19ο7.

Art nouveau: Μοtif floral (myosotis scorpioides? Melandrium rubrum? βοτανολόγος κανείς;)

 

 

Κλείνω με Proust (όχι θα σας άφηνα!):

«Le verrier Gallé est peut-être notre poète le plus génial.» (ο υαλοποϊός Gallé είναι ίσως ο πιο εκπληκτικός μας ποιητής)

M. Proust, À l’ombre des jeunes filles en fleurs

ΥΓ: Η εκτίμηση ήταν αμοιβαία – τα πρώιμα έργα του Proust βρίσκονταν στη βιβλιοθήκη του Gallé.

(Πολύ) βασική βιβλιογραφία:

• Philippe Thiébaut: Émile Gallé, le magicien du verre, découvertes Gallimard, Paris 2004
• Tim Newark, Émile Gallé, Soline, London, 1989
• Alastair Duncan – Georges de Barthe, Glass by Gallé, Thames and Hudson, London, 1984

UPDATE

Ζουμ στο κέρμα…

Άνθος – φύλλο που διπλώνει ρεαλιστικά

Υπογραφή – διαβρωμένη με οξύ, 1907 ή μεταγενέστερη.

Αλλάζει ελαφρώς χρώμα με το φως (ποιός ξέρει τι οξείδια χρησιμοποίησε ο καλλιτέχνης)

 

 

Η σιωπή των κομμουνιστών – «άλαλα τα χείλη των ασεβών;»

 

PRÉAULT, Antoine-Augustin (1809-1879) Le silence

(διαβάζεται ακούγοντας)

Όσο ο Ομπάμας ορκιζόταν πλανητάρχης στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η αφεντιά μου  … αγρόν ηγόραζε!

Ένεκα το ρημάδι το μεροκάματο, εξέδραμα στο Βρυξελλοχώρι, όπου, – με εκλεκτή παρέα – παρακολούθησα μια παραγωγή στο θέατρο Le public, από τα ενδιαφέροντα μικρά θέατρα της Ευρωπαϊκής/Βέλγικης/Βρυξελλιώτικης πρωτεύουσας, με παράδοση στις ανεξάρτητες/πειραματικές παραστάσεις. Off Broadway, θα το’λεγε μάλλον ο Ομπάμας  αν το’χε ακουστά – ευτυχώς οι Βρυξέλλες Broadway δε διαθέτουν έτσι κι αλλιώς!  Το όνομα αυτής: «Η σιωπή των κομμουνιστών«.

Βασισμένο στα πρόσφατα κείμενα των παλαιμάχων μελών του PCI Vittorio Foa/Miriam Mafai/Alfredo Reichlin (Σσ: το βιβλίο κυκλοφορεί στα γαλλικά: Le silence des communistes, ISBN: 978-2-85181-635-1, éd. L’arche, Paris 2007 και στα ιταλικά: Il silenzio dei comunisti, ed. Einaudi, Torino 2004), το απλό (αλλ’όχι απλουστευτικό) θεατρικό (Festival d’Αvignon, 2007), σκηνοθεσίας Jean-Pierre Vincent με τους Patrizia Berti, Christian Crahay και François Sikivie, επιχειρεί να δώσει απαντήσεις στα εξής ερωτήματα:

•  γιατί, χρόνια μετά την πτώση του κομμουνισμού, οι άλλοτε υποστηρικτές του σωπαίνουν ενώ τα κάθε λογής φασισταριά και δεξιά παπαγαλάκια συνεχίζουν τον πόλεμο λάσπης; πενθούν οι κομμουνιστές το παρελθόν; το φοβούνται; ντρέπονται; σκέφτονται; ομφαλοσκοπούν;
• ποια η σχέση των μελών του PCI με την «Επανάσταση»; γιατί το PCI άργησε τόσο να παραδεχθεί τα εγκλήματα του σταλινισμού και να απομακρυνθεί από το ΚΚΣΕ; γιατί απομόνωσε τους αντιρρησίες που κατήγγειλαν τη σοβιετική βαρβαρότητα, ταυτίζοντας το ιδανικό μιας δίκαιης κοινωνίας με τα τεκταινόμενα σε μια χώρα του κόσμου; γιατί η Σοβιετική Ένωση ανέλαβε για τους Ιταλούς τον κομμουνισμό «κατ’εργολαβίαν»; νοείται κομμουνισμός άνευ δημοκρατίας;
• πώς και γιατί οι κομμουνιστές πέρασαν από το «εμείς» στο «εγώ»; σε τί οφείλεται η παρακμή της συλλογικότητας; τι έφερε κοθόρνους όπως τον Κράξι και ασυνείδητους όπως τον Μπερλουσκόνι στην εξουσία;
• είναι επίκαιρες οι κομμουνιστικές ιδέες σε μια εποχή που η πολιτική εγκαταλείπεται, η έννοια της εργασίας μεταβάλλεται ραγδαία και η διαχείριση της γνώσης και της πληροφορίας γίνεται ολοένα και σημαντικότερη; είναι δυνατή η θέσμιση ενός σχεδίου κοινωνικής αλλαγής με επίκεντρο την εργασία; πρέπει να ξανασκεφθούμε την έννοια της τελευταίας;
• ποια η στάση του κομμουνισμού έναντι της παγκοσμιοποίησης;

Οι απαντήσεις στα ερωτήματα, αμήχανες στην αρχή, μουδιασμένες, ψηλαφιστά στο ημίφως της παρούσης ιδεολογικής θολούρας, χειμαρώδεις προς το τέλος («το παρελθόν βαρύ. πρέπει κανείς να καταφέρει να το ξανά-σκεφτει, για να ανεβεί στους ώμους του και να μπορέσει να δει πιο μακρυά«). Σαν σε φούγκα του Μπαχ, οι τρεις φωνές περιπλέκονται και εναλλάσονται, παραλλάσσοντας το απλό αρχικό θέμα – με θεαματικά αποτελέσματα.  Αναδύεται για άλλη μια φορά απ’την ομίχλη η χαμένη αθωότητα της ιδέας – ο ανθρωποκεντρισμός, η άρνηση της ένοπλης βίας, ο αντιφασισμός, ο αγώνας για την καλυτέρευση της ζωής όσων δεν είχαν στον ήλιο μοίρα. Μιας ιδέας, που κατά τους συγγραφείς παραμένει επίκαιρη – άσχετα αν το περιβάλλον και τα μέσα επίτευξής της έχουν αλλάξει.

Η μορφή του βιβλίου (συλλογή επιστολών) υπαγόρευσε κατ’ανάγκην την μορφή του θεατρικού. Στην αρχή βλέπουμε τον αποστολέα να εκφωνεί το γράμμα του. Όσο ο διάλογος εξελίσσεται – και θερμαίνεται, βλέπουμε επίσης τις αντιδράσεις των παραληπτών. Η κορύφωση του έργου, ευρηματική… μετά την τελική συμφωνία και τις ευχαριστίες του Vittorio («προβοκάτορα» της ανταλλαγής απόψεων και ώρες ώρες συνήγορο του διαβόλου), οι τρείς παλαίμαχοι, με εφηβικό ενθουσιασμό, επιδίδονται σε ένα «διάλογο αλά μεσογειακά», μιλώντας όλοι μαζί για το «Τι να κάνουμε»!  Χωρίς να είναι τραγωδία, το τέλος του έργου πραγματικά «καθαίρει».

Μην πάτε αν σας αρέσει η Ντενίση, τα φορέματα και τα σκηνικά της. Θα απογοητευθείτε οικτρά. Το «θέατρο» συστεγάζεται με  σχολικό γυμναστήριο. Η αυλαία, πρωτόγονη. Τα σκηνικά, ένα παλιό τραπέζι, μερικές καρέκλες καφενείου, μπουκάλια νερό (δύσκολοι μονόλογοι!) και μια παλιά γραφομηχανή… ίσως η αίθουσα σύνταξης της Unità στα χρόνια της νεότητας των ηρώων, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η μουσική, στοιχειώδης.

Σε αντίθεση με το μνημειώδες της γραφής. Οτιδήποτε άλλο θα΄ταν ανούσιο, περιττό. 

Ελπίζω να δείτε την παράσταση ή να διαβάσετε το κείμενο. Θα σας αλλάξει – έστω και λίγο, έστω και για λίγο.  Αρκεί.

Κλείνοντας – εν είδει αντιδώρου – οι τελευταίες γραμμές του Vittorio. Θα σας χαραχθούν στο μυαλό.

«Et nous, les occidentaux, les gens des Lumières, les laïcs, ne devrions-nous pas nous demander comment il se fait que, quand nous voyons la religion coloniser tous les autres champs de la vie humaine, nous la nommons, théocratie, et quand nous voyons la politique coloniser tout autre champ de la vie humaine, nous la nommons absolutisme, alors que si la loi de l’argent tente de coloniser tout autre champ de la vie humaine, nous la nommons liberté?»

«Και εμείς, οι άνθρωποι της Δύσης, οι άνθρωποι των Φώτων, οι μη θρησκευόμενοι, δε θα πρεπε ν’αναρωτηθούμε πως γίνεται, όταν βλέπουμε τη θρησκεία να καταπατά τα εδάφη όλων των άλλων τομέων της ανθρώπινης ζωής, να την ονομάζουμε θεοκρατία, και όταν βλέπουμε την πολιτική να καταπατά τα εδάφη όλων των άλλων τομέων της ανθρώπινης ζωής, να την ονομάζουμε απολυταρχισμό, ενώ αντιθέτως αν ο νόμος της αγοράς προσπαθεί να καταπατήσει τα εδάφη όλων των άλλων τομέων της ανθρώπινης ζωής, να τον ονομάζουμε ελευθερία;»

ΥΓ: την ίδια περίπου ώρα, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, εν μέσω πτερών και πίπουλων, ο νέος πλανητάρχης έλεγε, στον πρώτο του δεκάρικο λόγο:

«Το ερώτημα δεν είναι αν η ελεύθερη αγορά είναι μια δύναμη θετική ή κακοποιός.Η δυνατότητα της αγοράς να παράγει πλούτο και να εξαπλώνει την ελευθερία είναι μοναδική.Η κρίση όμως μάς υπενθυμίζει πως χωρίς παρατηρητικούς οφθαλμούς πάνω της η αγορά μπορεί να καταστεί ανεξέλεγκτη. Ενα έθνος δεν μπορεί να ευημερεί για πολύ,όταν ευνοεί μόνο τους πλουσίους.»

Και εγώ κατάλαβα ότι πολύ καλά έκανα που πήγα στο – πραγματικό – θέατρο.